Pojęcie prokratynacji na tyle szybko przeniosło się ze słowników psychologów do mowy potocznej, że bardzo często jest mylnie interpretowane oraz nadużywane w niektórych sytuacjach. Często określana „syndromem studenta” porównywana jest do zwykłego lenistwa. Warto jednak pamiętać, że jest to mylne i krzywdzące spostrzeżenie. Występowanie prokrastynacji jest bardziej złożonym zjawiskiem niż zwykłe niechcenie wykonania danej czynności.
Co to jest prokrastynacja?
Z łac. procrastinatio – odroczenie, zwłoka, ‘odkładanie do jutra, z dnia na dzień’. Najogólniej mówiąc jest to nałogowe odkładanie zadań w czasie. Prokrastynatorzy czekają do ostatniej chwili z wieloma sprawami, przez co mają mniej czasu i bardzo często nie wykonują swoich postanowień dokładnie, terminowo czy efektywnie. Ich odkładanie nie ma konkretnej przyczyny. Osoby takie zazwyczaj planują wykonanie danego zadania, jednak im szybciej zbliża się termin do jego realizacji czy zakończenia, tym bardziej czują niechęć. Często wyszukują sobie zadania zastępcze, aby w ten sposób siebie usprawiedliwić. Oznacza to, że prokrastynator posiada intencje rozpoczęcia zadania, jednak z różnych powodów nie dochodzi do ich wykonania. Przez co u takich osób mogą się pojawić różne trudne emocje, począwszy od poczucia wstydu czy lęku.
Właśnie to odróżnia prokrastynacje od lenistwa. Osoba leniwa nie odczuwa takich emocji, żadnego stresu ani wyrzutów sumienia. Wręcz przeciwnie, potrafi czerpać przyjemność z odwlekania wykonania danych czynności.
Trochę historii
Prekursorem badań nad prokrastynacją był William J.Knaus, który w latach 70. XX w. opisał to zjawisko jako zwlekanie wynikające z irracjonalnego przekonania osoby o jej niewystarczających kompetencjach i umiejętnościach w stosunku do zbyt wymagających zadań jakie stawia świat. N.A.Milgram wyróżnił trzy charakterystyczne aspekty prokrastynacji:
- Lęk przed niepowodzeniem
- Odczuwanie awersyjności wobec realizowanych zadań
- Niska odporność na frustrację
Jednakże inni badacze podkreślili, że głównym źródłem prokrastynacji jest niska sumienność, wysoka impulsywność oraz neurotyczne pobudzenie.
Źródła prokrastynacji
Jak widzimy istnieje wiele teorii, które próbują ukazać nam skąd się bierze prokrastynacja. Nie ma jednej przyczyny jej powstawania, może być ich wiele. Z biologicznego punktu widzenia u osób młodych zachowania prokrastynacyjne mogą mieć związek z rozwojową niedojrzałością kory przedczołowej, która jest odpowiedzialna za system kontrolno- wykonawczy. Steruje ona zachowania, które ukierunkowane są na realizację celów. Rozwój tej kory charakteryzuje wzrost sumienności i samokontroli oraz kształtuje zachowania samoregulacyjne.
Kolejną przyczyną może być tzw. efekt kohortowy. W najprostszym rozumieniu, przyczyną prokrastynacji wśród młodzieży jest samo dorastanie w klimacie dostatku, szybkiego dostępu do informacji (Internetu). Powoduje to, że uczniowie doskonale wiedzą, że zdobycie informacji na temat swojego zadania zajmie mniej czasu, jak i mniej nakładu pracy. Co skutkuje również hierarchizacji wyboru przyjemniejszych zadań.
Jednym z powodów mogą być negatywne emocje, problem z ich regulowaniem, które możemy uznać zarówno za skutek jak i przyczynę prokrastynacji. Najsilniejszym aspektem jest lęk przed niepowodzeniem. Wywołuje on poczucie wstydu, winy, niskiej wartości, niepokoju. Dlatego oddalając wykonanie zadania „na potem” pragniemy jak najbardziej jest to możliwe opóźnić ponowne doświadczenie przykrych stanów. Możemy tutaj zestawić to z perfekcjonizmem. Perfekcjonista obawia się, że nie da rady idealnie wykonać swojego zadania, dlatego je unika z powodu tego lęku.
Dysfunkcjonalne i funkcjonalne formy odkładania
Katrin Klingsieck sugeruje wyodrębnienie dysfunkcjonalnych i funkcjonalnych form odkładania. Zwlekanie dysfunkcjonalne jest bardzo bliskie z prokrastynowaniem. Jest to opóźnianie pracy nad czymś, co zostało wcześniej zaplanowane, zmienianie kolejnych terminów i angażowanie się w poboczne działania, które są w tym danym momencie zbędne. Natomiast odkładanie funkcjonalne, również zwane prokrastynacją aktywną, polega na tym, że ktoś działa efektywnie pod presją zbliżającego się terminu. Taka osoba osiąga satysfakcjonujące wyniki, ma dużą motywację oraz mobilizację do wykonania zadania. Dlatego nie każda forma odkładania w czasie prowadzi do negatywnych skutków. Czasami potrzebne jest wydłużenie czasu wykonania zadania w celu uzupełnieniu informacji, wygenerowaniu nowych pomysłów itp.
Konsekwencje prokrastynacji
Chroniczna prokrastynacja może prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia zarówno somatycznego jak i psychicznego. Może pogorszyć relacje prywatne, obniżyć naszą jakość pracy, nauki. U ludzi młodych może skutkować przedwczesną rezygnacją z dalszej edukacji.
Jak sobie z tym radzić?
Z prokrastynacją możemy spróbować zawalczyć sami. Warto zacząć od stawiania sobie mniejszych celów do wykonania, które nie wymagają od nas większego wysiłku, lub ich niewykonanie nie wzbudzi w nas niepożądanych stanów emocjonalnych. Następnie stopniowo zwiększać poziom trudności zadania. Z całą pewnością przydadzą się wszelakie listy zadań z datami ich realizacji. Powinniśmy również pamiętać o odpowiednio dobranym odpoczynku w ciągu wykonywania zaplanowanych czynności.
Niestety, czasami nie jesteśmy w stanie sami sobie poradzić i potrzebujemy wsparcia. Jeżeli problem prokrastynacji jest na tyle duży, zaburza Twoje codzienne funkcjonowanie, skontaktuj się ze specjalistą- psychologiem. Lęk przed niepowodzeniem, awersja do zadań i niski poziom odporności na frustrację są punktami wyjścia dla terapii.
Zapraszamy również do zapoznania się z naszymi innymi artykułami, oto kilka z nich:
Mindfulness – na czym polega, skąd się wzięło i jak rozwijać?
BIBLIOGRAFIA i NETOGRAFIA:
Markiewicz, K. (2018). Prokrastynacja i prokrastynatorzy. Definicja, etiologia, epidemiologia i terapia. Annales Universitatis Maria Curie-Skłodowska, sectio J – Paedagogia-Psychologia,. http://dx.doi.org/10.17951/j.2018.31.3.195-213
Dryll, E. (2017). Prokrastynacja: dlaczego nadal wiemy za mało? https://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.ceon.element-a06542b5-ead2
https://www.doz.pl/czytelnia/a17187-Prokrastynacja__jak_ja_zwalczyc
https://wellbee.pl/blog/zdrowie-psychiczne/prokrastynacja-dlaczego-odkladamy-na-pozniej/?gclid=CjwKCAiA3pugBhAwEiwAWFzwdebiEeLt9VoTjXRPEjfSdeDlL3sQ9XdAbEPw0zBOMrHtRaIfnHtR6BoCuJ4QAvD_BwE