Uwarunkowania zachowań samobójczych
W pierwszej części cyklu poświęconego zagadnieniu samobójstw pisaliśmy o tym, że zasadnicza postawa do życia kształtuje się już w pierwszych latach życia i że w dużej mierze zależy od rodziców. Jednym z uwarunkowań tendencji samobójczych jest zatem proces wychowania, w ramach którego rodzice kształtują postawę akceptacji lub też odrzucenia życia. Jednak przyczyn skłonności samobójczych jest znacznie więcej. Do najbardziej powszechnych należy zaliczyć zaburzenia osobowości, uzależnienia i związane z nimi zmiany w osobowości, traumatyczne wydarzenia, a także depresję. Jeżeli chodzi o depresję to prof. Barbara Pilecka w rozmowie z Dorotą Krzemionką – Brózdą mówiła o “depresji pozbawionej nadziei”. – W głębokiej depresji jednak ludzie nie są zdolni do samobójstwa, dopiero gdy wychodzą z depresji, pojawia się lęk, że to się powtórzy, a osoba zdobywa dość energii, żeby przeprowadzić plan samobójczy- stwierdziła.(*)
Psychiatra Bartosz Łoza w rozmowie z Karoliną Rogaską na pytanie o najczęstsze powody samobójstw udzielił między innymi następującej odpowiedzi: – podstawową przyczyną jest wykluczenie, i to w każdej postaci, nie tylko emocjonalne, ale też ekonomiczne, a także alienacja z grupy czy społeczności. Wykluczenie przyczynia się do powstania samospełniającego się uogólnienia: to nie jest świat dla mnie. Samo w sobie takie przekonanie nie wystarcza, by uruchomić zachowanie samobójcze. Aby tak się stało, konieczne jest jeszcze destrukcyjne poczucie, że ten stan się już nie zmieni. Nie można go już naprawić ani samemu, ani z czyjąś pomocą.”(**)
Psychiatra Bartosz Łoza podobnie, jak Aaron Beck-amerykański psychiatra, wskazuje na najważniejszy czynnik poprzedzający śmierć samobójczą, a mianowicie – utratę nadziei.
Sygnały świadczące o tym, że ktoś chce sobie odebrać życie
Poznaliśmy już główne uwarunkowania zachowań samobójczych. Nie znaczy to jednak, że każdy, kto przejawia tendencje do takich zachowań, podejmie decyzję o samounicestwieniu. Faktem jest natomiast to, że większość osób zamierzających popełnić samobójstwo komunikuje ten zamiar swojemu otoczeniu, na różne sposoby. Okazuje się, że bardzo często osoba planująca odebranie sobie życia:
- mówi, że ma zamiar się zabić,
- opowiada o śmierci,
- interesuje się śmiercią,
- sugeruje, że nie ma powodu, aby żyć,
- mówi, że lepiej byłoby dla nas, żeby jej nie było, sugeruje, że jest dla nas ciężarem,
- poszukuje sposobów pozbawienia się życia (weryfikuje informacje na temat śmierci na portalach internetowych, gromadzi odpowiednie narzędzia lub leki),
- żegna się z bliskimi, przyjaciółmi, znajomymi,
- porządkuje swoje sprawy (finalizuje zobowiązania zawodowe, sporządza testament),
- ma pragnienie na kimś się zemścić,
- ma duże wahania nastroju lub obniżony nastrój,
- ma poczucie winy, oskarża siebie,
- nie potrafi się dostosować,
- zmienia wzorzec swojego zachowania,
- ma obniżony apetyt lub zmienia sposób jedzenia,
- ma zaburzenia snu,
- traci zainteresowanie rodziną, pracą i hobby.
Jeżeli wystąpi nagła, zaskakująca poprawa nastroju u osoby, która prezentowała dotychczas znacznie obniżony nastrój, powinna nam się zapalić czerwona lampka. Może to oznaczać, że nasz bliski podjął już ostateczną decyzję, która ma być lekarstwem na całe zło tego świata.
Agresja a zachowania samobójcze
Wśród zwiastunów zbliżającej się śmierci samobójczej wymieniliśmy pragnienie zemszczenia się na kimś. Jak to rozumieć? Prof. Barbara Pilecka w rozmowie z Dorotą Krzemionką – Brózdą mówiła, że: – do końca życia toczy się walka pomiędzy siłami autodestrukcyjnymi a instynktem samozachowawczym. Bardziej przeważa pragnienie zabicia czy zranienia kogoś poprzez swoją śmierć. Jak mówił Freud, nie zabija siebie nikt, kto uprzednio nie pragnął zabić kogoś innego lub przynajmniej nie życzył mu śmierci. Koncepcja agresji najlepiej ujawnia się w samobójstwach poszerzonych – gdy samobójca pociąga za sobą innych.(***)
Jak zapobiec samobójstwu bliskiej osoby?
Skoro do końca życia toczy się walka między chęcią odebrania sobie życia a wolą jego kontynuowania, to znaczy, że potencjalnemu “samobójcy” możemy pomóc. A zatem, w jaki sposób możemy pomóc osobie, która sygnalizuje chęć odebrania sobie życia?
Podstawowe znaczenie ma tu szczera rozmowa, w której powinniśmy naszemu rozmówcy okazać empatię, troskę i zrozumienie. Wskazane jest również uważne, spokojne i cierpliwe słuchanie. Pamiętajmy, że wsparcie najbliższych, czyli: rodziny, przyjaciół i znajomych jest nieocenionym wsparciem dla osoby, która chce popełnić samobójstwo.
A czego powinniśmy się wystrzegać?
W kontakcie z osobą która mówi, że samobójstwo jest jej planem, niezwykle ważne jest unikanie konfliktów i kłótni. Dlatego nie złośćmy się, nie oceniajmy, nie krytykujmy i nie moralizujmy. Unikajmy sformułowań typu:
- “Myśl pozytywnie!”,
- “Całe życie przed Tobą!”,
- “Masz dla kogo żyć”.
Z całą pewnością powinniśmy zachęcać osobę, która zamierza odebrać sobie życie do skorzystania z profesjonalnego leczenia. A jeśli już nasz bliski zdecyduje się na wizytę u specjalisty, to pomóżmy mu znaleźć fachową pomoc, dotrzymajmy towarzystwa podczas wizyty i w miarę możliwości monitorujmy proces leczenia.
Jeżeli jednak stan psychiczny naszego bliskiego, zagrożonego zachowaniem samobójczym jest bardzo zły, to nie możemy go zostawić samego. Nie możemy też bezczynnie czekać. Wskazane jest usunięcie z jego najbliższego otoczenia potencjalnie niebezpiecznych elementów (leki, alkohol, żyletki, broń) i natychmiastowe szukanie pomocy pod następujacycmi telefonami:
116 123 – telefon zaufania dla osób dorosłych (codziennie w godzinach: 14.00-22.00)
116 111 – telefon zaufania dla dzieci i młodzieży (codziennie w godzinach: 12.00 -2.00)
800 70 2222 – Centrum Wsparcia (codziennie 24h/dobę)
112 – Zespół Ratownictwa Medycznego.
(*)Dorota Krzemionka – Brózda, Dlaczego ludzie odbierają sobie życie? Czy myśl o samobójstwie może być pociechą?Jakie są sygnały, że ktoś zamierza odebrać sobie życie? Co można wtedy zrobić?, psychologia.edu.pl
(**) Bartosz Łoza, To nie jest świat dla mnie, charaktery.eu
(***)Dorota Krzemionka – Brózda, Dlaczego ludzie odbierają sobie życie? Czy myśl o samobójstwie może być pociechą?Jakie są sygnały, że ktoś zamierza odebrać sobie życie? Co można wtedy zrobić?, psychologia.edu.pl
Zapraszamy również do zapoznania się z naszymi innymi artykułami, oto kilka z nich:
Samobójstwo – zarys problemu część I
Samobójstwo: film pod tytułem Nie lubię pana – część III