TERAPIA AKCEPTACJI I ZAANGAŻOWANIA (ACT)
- Terapia ta jest nakierowana na odkrywanie i uczenie się jak żyć w sposób zgodny z osobistymi wartościami przy jednoczesnym rozwijaniu elastyczności psychologicznej i uważności. Twórcą tego podejścia jest Steven C. Hayes.
Steven Hayes z University of Nevada w Reno, główna osoba stojąca za ACT i jeden z najważniejszych żyjących psychologów związanych z psychoterapią i behawioryzmem jako takim, rozdzielił pokolenia psychoterapii behawioralnej na trzy fale.
Pierwsza fala związana była z zastosowaniem eksperymentalnych, wywiedzionych z laboratorium zasad uczenia się – warunkowania klasycznego i sprawczego w modyfikacji ludzkiego zachowania. Wprawdzie problem tego, jak podejść do ludzkiego myślenia, był podejmowany już wtedy, to wydany w 1957 Verbal Behavior B.F. Skinnera nie dał takiej teorii, która umożliwiłaby eksperymentalne badanie i wpływ na myślenie i język u normalnie rozwijających się, ale mających różnorodne problemy psychiczne nastolatków i dorosłych. Brak satysfakcjonującej odpowiedzi oraz narastająca krytyka behawioryzmu doprowadziły do kryzysu i wzrostu popularności tzw. drugiej fali, oferującej alternatywne, mniej restrykcyjne i ostatecznie bardziej popularne podejście do progresu naukowego w tej dziedzinie.
Dominującą cechą drugiej fali jest porzucenie ogólnych modeli zachowania opartych na procesach warunkowania na rzecz większej ilości mentalistycznych konstruktów psychologicznych kategoryzujących różne rodzaje myślenia wedle objawu, a nie funkcji. Behawioryści pierwszej fali analizowali zachowanie ludzkie w kategoriach pytań. Jakie zachowania w jakim kontekście wzmacniają się i mają większą szansę na przyszłość, a jakie są karane, czyli osłabiają się. Psychologowie inspirowani poznawczo pytali o samą treść myślenia i różnorodne wymyślone konstrukty. Czy jest dostosowane czy przesadzone lub czarno-białe? Racjonalne czy nieracjonalne? Co mówią dane poznawcze schematy? Kto ma jaki poziom samoskuteczności, rezyliencji lub supresji – ze spójnym pośród różnych odnóg terapii założeniem, że myśli są bezpośrednią przyczyną zachowania, a zmiana treści myślenia pociągnie zmianę w działaniu.
- Pierwszym z nurtów jest stosowana analiza zachowania (applied behavior analysis) skoncentrowana wokół zastosowań Verbal Behavior przy problemach rozwojowych i behawioralnych najmłodszych. Fanów tego podejścia zrzesza w Polsce Polskie Towarzystwo Psychologii Behawioralnej.
- Drugim jest funkcjonalny kontekstualizm (functional contextualism, FC), sformułowany przez Stevena Hayesa i współpracowników właśnie po to, aby ukierunkować podejście do teorii i praktyki (czyli do ACT!) na tematy dotychczas w behawioryzmie zaniedbane lub podejmowane w powierzchowny, niespójny sposób. Na świecie kontekstualne nauki o zachowaniu reprezentuje Association for Contextual Behavioral Science, a w Polsce oficjalny oddział tego stowarzyszenia.
Po początkowych obiecujących badaniach porównujących ACT z terapią poznawczą, wykonanych w połowie lat 80., laboratorium z Reno zajęło się także tworzeniem teorii ram relacyjnych (relational frame theory, RFT). RFT łata dziury teoretyczne po Skinnerze, pozwalając rozumieć ludzki język i myślenie w taki sposób. Można było go badać eksperymentalnie. Pozwoliło na postępowe badania w sferze klinicznej, pomagając wprowadzić do dziedziny precyzyjnej nauki m.in. badania nad wartościami i sensem życia, nad wzmacnianiem efektywności medytacji czy metafor – tematów podejmowanych nieraz od milleniów przez różnorodne tradycje intelektualne.
Teoria ACT nie definiuje niepożądanych doświadczeń emocjonalnych jako objawów lub problemów. Zamiast tego stara się zwrócić uwagę na tendencję osób szukających pomocy terapeutycznej do postrzegania siebie jako kogoś uszkodzonego lub wadliwego – co stoi na przeszkodzie w uświadomieniu sobie pełni, witalności życia i czerpania z niego radości. Ta pełnia obejmuje szerokie spektrum ludzkich doświadczeń, w tym ból nieuchronnie towarzyszący trudnym sytuacjom.
Akceptacja pojawiających się myśli i emocji, bez oceny lub próby ich zmiany. Jest umiejętnością rozwijaną podczas ćwiczeń uważności w trakcie i poza sesjami. ACT nie próbuje bezpośrednio zmieniać lub zatrzymywać niechcianych myśli lub uczuć (jak robi to terapia poznawczo-behawioralna), ale zamiast tego zachęca ludzi do rozwijania nowej współczującej relacji z tymi doświadczeniami. Ta zmiana może prowadzić do uwolnienia się od wysiłku kontrolowania doświadczeń i pomóc otworzyć się na działania zgodne z własnymi wartościami i zdefiniowanymi w oparciu o nie celami, które również są kluczowymi komponentami ACT.
SZEŚĆ PODSTAWOWYCH PROCESÓW ACT. MODEL ELASTYCZNOŚCI PSYCHOLOGICZNEJ – HEXAFLEX
Elastyczność psychologiczna, główny cel ACT, rozwija się zwykle w oparciu o kilka podstawowych procesów:
- Bycie w teraźniejszości: umiejętność pełnego zaangażowania się w wydarzenia chwili obecnej „tu i teraz”
- Dyfuzja: umiejętność ignorowania/ monitorowania swoich myśli, tak żeby reagować adekwatnie.
- Akceptacja: otwarcie dla doświadczania bolesnych uczuć. Dopuszczasz ich obecność, ale nie pozwalasz, żeby cię przygnębiały. Dajesz przestrzeń na ich przeżycie.
- Obserwujący umysł: który jest zdolny do świadomego myślenie, czucia i zachowania w każdym momencie.
- Wartości: to co jest dla Ciebie najważniejsze.
- Działanie: podejmowanie działań w zgodzie z własnymi wartościami realizacja tego co jest ważne dla Ciebie. Nawet wtedy gdy jest trudne i niewygodne.
Te procesy zachodzą na siebie i są wzajemnie połączone. Wszystkie są wprowadzane i rozwijane poprzez bezpośrednie doświadczanie angażujące osobę będącą w procesie terapii. Elastyczność psychologiczną można zdefiniować po prostu jako „zdolność do bycia obecnym, otwierania się i robienia tego, co ważne”.
Psychologiczna elastyczność jest nie tylko celem terapeutycznym, ale też mediatorem zmiany zachodzącej w terapii oraz podstawą zdrowia psychicznego. Opisywana jest ona za pomocą modelu określonego mianem Hexaflexu, na które składa się sześć procesów. Procesy te można pogrupować do trzech kategorii.
- Procesy związane z otwarciem się:
- akceptacja – zgoda na to że rzeczywistość (w tym wewnętrzne doświadczenia np. trudne myśli czy emocje czy doznania cielesne) jest taka, jaka jest, bez prób jej zmiany
- defuzja poznawcza – spojrzenie na własne myśli z pewnego dystansu i podejmowanie działań, które nie podlegają stuprocentowej kontroli werbalnej
2.Procesy związane z byciem obecnym (świadomym):
- kontakt z chwilą obecną – bycie obecnym tu i teraz. Doświadczanie bodźców za pomocą 5 zmysłów jak i doświadczeń wewnętrznych (myśli, emocji, doznań w ciele)
- Ja jako kontekst – samoświadomość umożliwiająca spojrzenie z perspektywy na własne doświadczenia
3.Procesy związane z zaangażowaniem się:
- ustalenie wartości – wybór określonego kierunku w naszym życiu, który nadaje naszym działaniom sens (np. bycie życzliwym)
- zaangażowane działanie – podejmowanie konkretnych działań zgodnych z wartościami (np. pomoc sąsiadce)
Zapraszamy również do zapoznania się z naszymi innymi artykułami, oto kilka z nich:
Czy psychoterapia może być szkodliwa?
Jak pracować z dzieckiem? – Terapia dzieci
Bibliografia
https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Terapia_akceptacji_i_zaanga%C5%BCowania
http://uczesieact.pl/czym-jest-act/
Terapia akceptacji i zaangażowania
Proces i praktyka uważnej zmiany
Steven C. Hayes, PhD zajmuje stanowisko Nevada Foundation Professor na Wydziale Psychologii w University of Nevada. Dotychczas zajmował się analizą ludzkiego języka i poznania oraz wykorzystaniem wyników tej analizy w rozumieniu i łagodzeniu ludzkiego cierpienia.
Kirk D. Strosahl, PhD pracuje jako psycholog podstawowej opieki zdrowotnej w przychodni medycyny rodzinnej Central Washington Family Medicine, Yakima, Washington. Promuje stosowanie terapii akceptacji i zaangażowania w świadczeniu usług medycznych pacjentom o niskich dochodach, nieubezpieczonych bądź korzystającym z najtańszych ubezpieczeń.
Kelly G. Wilson, PhD zajmuje stanowisko Associate Professor of Psychology w University of Mississippi, gdzie kieruje również Centrum Psychologii Kontekstualnej oraz Zespołem ds. Rozwoju ACT.
Russ Harris (2018). Zrozumieć ACT. Terapia akceptacji i zaangażowania w praktyce. Sopot: GWP.
Kelly G. Wilson, Troy DuFrene (2018). W sieci natrętnych myśli. Jak uwolnić się od bezustannej walki z lękiem i niepokojem. Sopot: GWP.
Steven Hayes, Spencer Smith (2016). W pułapce mysli. Jak skutecznie poradzić sobie z depresją, stresem i lękiem. Sopot: GWP.
Victoria M. Follette, Jacqueline Pistorello (2010). Jak żyć po traumie? Trening. Gliwice: Helion.
Michelle Heffner, Georg H. Eifert (2008). Jak pokonać anoreksję? Trening. Gliwice: Wydawnictwo Helion.
Georg H. Eifert, Matthew McKay, John P. Forsyth (2008). O złości inaczej. Jak żyć pełnią życia i w zgodzie z własnymi uczuciami. Gdańsk: Anwero